[136]
กระพี้ ( Dalbergia cultrata)
Leguminosae
กระพี้เขาควาย กำพี้(เพชรบูรณ์) เก็ดเขาควาย เก็ดดำ(ภาคเหนือ) เวียด จักจัน(ฉาน-เชียงใหม่) กระพี้(ภาคกลาง) อีเม็งใบมน(อุดรธานี)
ท้องที่ที่ขึ้น
ขึ้นอยู่ในป่าเบญจพรรณโปร่ง-ทั่วไป ที่สูงจากระดับน้ำทะเลไม่เกิน ๑,๐๐๐ เมตร เว้นแต่ทางภาคใต้ ทางภาคเหนือมีขึ้นปะปนอยู่กับไม้สักบ้าง ในป่าแดงก็มีขึ้นแต่มักจะมีขนาดเล็ก และแกร็น
ลักษณะทั่วไป
เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ถึงขนาดใหญ่ สูงประมาณ ๑๕ เมตรขึ้นไป เรือนยอดเป็นพุ่มกลมยาว ค่อนข้างโปร่ง เปลือกสีเทานวลๆ เรียบหรือแตกเป็นสะเก็ดตื้นๆ เปลือกในสีน้ำตาลแดง กระพี้สีน้ำตาลอ่อน กิ่งอ่อนและยอดอ่อนมีขน ใบเป็นช่อแบบขนนก ยาว ๑๐-๑๕ ซม. มีใบย่อย ๗-๑๑ ใบ ลักษณะเหนียวคล้ายแผ่นหนังบางๆ รูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ กว้าง ๑.๕-๒.๐ ซม. ยาว ๒.๕-๔.๕ ซม. ส่วนกว้างที่สุดอยู่ค่อนไปทางปลายใบ ซึ่งมนโค้งและหยักเว้าเห็นได้ชัด โคนสอบเข้าเป็นรูปลิ่มหรือมน กลมเล็กน้อย ใบแก่เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ยง ดอกสีขาวอมชมพูอ่อนๆ ออกบนช่อเชิงประกอบสั้นๆตามง่ามใบใกล้ยอด ดูคล้ายเป็นกระจุก ผลเป็นฝัก รูปขอบขนาน ปลายและโคนมน กว้างประมาณ ๒ ซม. ยาว ๕-๑๐ ซม. ลักษณะโค้งงอเล็กน้อย มีฝักละ ๑ เมล็ด สีน้ำตาล บางครั้งก้ฝักละ ๓ เมล็ด
ลักษณะเนื้อไม้
แก่นสีม่วงแก่ มีเส้นสีจาง และสีน้ำตาลสลับ เนื้อละเอียดถี่ เสี้ยนตรง แข็งมาก เหนียว ทนทานมาก เลื่อย ไสกบ ตบแต่งค่อนข้างยาก แต่ขัดมันได้ดี เป็นไม้เนื้องาม
ความถ่วงจำเพาะ
ประมาณ ๑.๔๗
สกายสมบัติ
กลสมบัติ
เนื้อไม้มี ความแข็ง ๑,๕๒๐ ประมาณ กก. ความแข็งแรง ประมาณ ๑,๗๘๙ กก. / ตร.ซม. ความดื้อ ประมาณ ๑๔๕,๔๐๐ กก. / ตร.ซม. ความเหนียว ประมาณ ๕.๓๐ กก.-ม.
เคมีสมบัติ
ความทนทานตามธรรมชาติ
ตั้งแต่ ๓.๐-๙.๕ ปี เฉลี่ยประมาณ ๖.๘ ปี
การอาบน้ำยาไม้
ประโยชน์
ไม้ ใช้ทำเครื่องเรือน และเครื่องประดับบ้านชั้นสูง เครื่องกลึง แกะสลัก ทำด้ามเครื่องมือ ด้ามหอก ด้ามมีด คันซอ ไม้ถือ พานท้ายปืน เสา ไม้บุผนังที่สวยงาม ฐานรองเพลาใบพัดเรือ ส่วนประกอบของเกวียน ทำกระสวย กลอง โทน รำมะนา จะเข้ ขลุ่ย รางและลูกระนาด กรับ ขาฆ้องวง ตัวแคน ลักษณะคล้ายไม้ขะเจ๊าะ หรือสาธร ควรใช้แทนกันได้